29 kwietnia przypada Dzień Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego w czasie II wojny światowej. Duchowni byli poddawani eksterminacji jako przedstawiciele polskiej inteligencji, którą Niemcy zamierzali całkowicie zniszczyć, a także – jako reprezentujący Kościół, uważany za strażnika polskiej tożsamości na przestrzeni wieków.
Z ponad 10 tysięcy księży diecezjalnych w Polsce, podczas II wojny światowej zginęło 20 procent. W sumie poniosły śmierć 2804 osoby duchowne, w tym biskupi, księża, zakonnicy i siostry zakonne. Wśród zamordowanych księży był pochodzący ze Skalbmierza ks. Jan Bączek.
Przyszły kapłan urodził się 19 stycznia 1881 roku w Skalbmierzu. Ukończył Metropolitalne Seminarium Duchowne w Warszawie i Cesarską Rzymskokatolicką Akademię Duchowną w Sankt Petersburgu. Był wikarym w Łowiczu, Tomaszowie Mazowieckim i w Warszawie. W 1907 roku został profesorem teologii w Seminarium Duchownym w Warszawie, a w 1915 roku obronił w Sankt Petersburgu pracę doktorską z teologii moralnej.
Po I wojnie światowej został proboszczem w Łowiczu, a od 1921 roku proboszczem parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Łodzi. Byłem też profesorem Seminarium łódzkiego, wykładowcą teologii moralnej oraz prawa kanonicznego i tamże oficjałem sądu biskupiego. Jednakowoż pełnił również inne ważne funkcje, m.in. cenzora ksiąg religijnych oraz egzaminatora prosynodalnego.
Ks. Jan Bączek wydał kilka prac naukowych, m.in. w 1903 roku „Z psychologii dążeń moralnych”, w 1909 roku „Zarys historii filozofii, a w latach 1934-1935 czterotomowe dzieło „Podstawy wiary”.
6 października 1941 roku aresztowało go gestapo. Prawdopodobnie ks. Jan Bączek mógł stawiać opór przed decyzją ówczesnych władz niemieckich o przeznaczeniu kierowanego przez niego kościoła wyłącznie dla wiernych narodowości niemieckiej.
Proboszcz łódzkiej parafii został uwięziony w obozie przejściowym DL Konstantinow. Stamtąd 30 października 1941 roku został przetransportowany do obozu koncentracyjnego KL Dachau. W końcu — całkowicie wycieńczony — przewieziony w tzw. „transporcie inwalidów” do Centrum Eutanazyjnego TA Hartheim w miejscowości Alkoven w Górnej Austrii, wchodzącego w skład kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen‐Gusen, gdzie 4 maja 1941 roku został zamordowany w komorze gazowej.
W kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Łodzi znajduje się tablica poświęcona kapłanowi rodem ze Skalbmierza oraz innych kapłanów oraz wiernych tamtejszej parafii zamordowanych w obozach koncentracyjnych w czasie okupacji niemieckiej.
W latach II wojny światowej obóz koncentracyjny w Dachau był miejscem, do którego od końca 1940 roku kierowano duchownych aresztowanych przez władze hitlerowskie w różnych krajach podbitych przez III Rzeszę. Z Polski przebywało w nim łącznie 1 773 księży, zakonników i kleryków, spośród których tylko 818 doczekało chwili oswobodzenia obozu w kwietniu 1945 roku.
W dniu 22 kwietnia 1945 roku uroczystym ślubowaniem oddali oni siebie i pozostałych współwięźniów w opiekę Świętemu Józefowi Kaliskiemu i tydzień później – 29 kwietnia – zostali ocaleni z obozowej niewoli przez niewielki oddział patrolowy armii amerykańskiej.
Stało się to niespodziewanie, na dwie godziny przed likwidacją obozu i na kilkanaście godzin przed atakiem na KL Dachau planowanym przez dowództwo amerykańskie. Fakt wcześniejszego wyzwolenia obozu uznany został przez więźniów za szczególną łaskę otrzymaną od Boga za przyczyną Świętego Józefa Kaliskiego.
Po zakończeniu wojny i powrocie do kraju polscy księża i zakonnicy wypełniali swoje obozowe ślubowanie i corocznie pielgrzymowali w dniu 29 kwietnia do Kalisza z dziękczynieniem. W 1970 roku, w 25. rocznicę wyzwolenia obozu, ufundowali w podziemiach kaliskiego Sanktuarium Patrona Kościoła Powszechnego, Kaplicę Wdzięczności i Męczeństwa oraz utworzyli Muzeum i Archiwum, w których zgromadzone zostały dokumenty i przedmioty z lat ich obozowej gehenny.
Od 2005 roku – na mocy decyzji Konferencji Episkopatu Polski – w miejsce pielgrzymek byłych więźniów KL Dachau w Kaliszu, 29 kwietnia odbywają się ogólnopolskie obchody Dnia Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego.
Źródła: Andrzej Bienias, Stanisław M. Przybyszewski, „Skalbmierz. 800 lat na kartach historii; 1217-2017; fronda.pl; swzygmunt.knc.pl.
