Dobiegają końca prace związane z ustanowieniem herbu i symboli Miasta i Gminy Skalbmierz. O ich rozpoczęciu informowaliśmy ponad rok temu. Rozpoczęliśmy wtedy współpracę z dr. hab. Henrykiem Seroką – profesorem Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, autorem pracy na temat herbów i pieczęci miast Małopolski i wielu publikacji oraz ekspertyz heraldycznych. Henryk Seroka jest członkiem Komisji Heraldycznej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Heraldycznego.
Prace nad stworzeniem symboli Miasta i Gminy Skalbmierz rozpoczęliśmy z uwagi na fakt, że dotychczas wykorzystywany herb Skalbmierza nie posiada wiążącej opinii komisji heraldycznej i w obecnym kształcie nie mógłby jej uzyskać. Sprawa herbu i innych symboli Miasta i Gminy Skalbmierz nigdy nie została rozstrzygnięta. Brakuje uchwał i szczegółowego opisu poszczególnych elementów symboli oraz ich oficjalnego zatwierdzenia i zaakceptowania przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Obecnie w statucie gminy znajduje się tylko krótka informacja: „Herbem Gminy jest wizerunek głowy św. Jana Chrzciciela na tacy ze skrzyżowanymi kluczami poniżej tacy na niebieskim polu”. Należy uznać, że dotychczasowy herb był wykorzystywany zwyczajowo, co sprzyjało licznym, niekorzystnym zmianom jego wizerunku. Należy podkreślić, że herb gminy, jako symbol, jest najważniejszym znakiem tożsamości każdej gminy i każdego miasta. Herb gminy może być używany wyłącznie w sposób zapewniający mu należytą cześć i szacunek oraz prestiż i powagę przewidzianą prawem dla insygniów władzy.
Liczymy, że już niebawem nasza gmina będzie wreszcie posiadała herb i inne oficjalne symbole zgodne z zasadami heraldyki, a przede wszystkim odwołujące się do naszej bogatej historii. Prace nad herbem Miasta i Gminy Skalbmierz stały się również przyczynkiem do stworzenia flagi Miasta i Gminy Skalbmierz, która, jak liczymy, już niebawem będzie mogła zawisnąć przed skalbmierskim Urzędem i w centrum naszego miasta. Efektem naszych prac i współpracy z dr. hab. Henrykiem Seroką będzie również publikacja na temat symboli Miasta i Gminy Skalbmierz, a także graficzne wzory: pieczęci urzędowych z herbem miasta i gminy (tj.: Miasta i Gminy Skalbmierz, Burmistrza Miasta i Gminy Skalbmierz, Przewodniczącego Rady Miejskiej w Skalbmierzu), sztandaru (awersu, rewersu, głowicy), insygniów, tj. łańcucha burmistrza i łańcucha przewodniczącego rady, Odznaki Honorowej Miasta i Gminy Skalbmierz, Dyplomu nadania Odznaki Honorowej Miasta i Gminy Skalbmierz oraz wzornika barw heraldycznych.
Naszą intencją, wzorem innych miast, jest nadawanie Odznaki Honorowej Miasta i Gminy Skalbmierz „Za zasługi dla Miasta i Gminy Skalbmierz”. Odznakę Honorową będzie można nadać osobom fizycznym i prawnym, stowarzyszeniom, których działalność społeczna i zawodowa przyczyniła się do kulturalnego, gospodarczego i społecznego rozwoju Miasta i Gminy. Nadanie Odznaki Honorowej będzie następować w drodze uchwały Rady Miejskiej na wniosek Komisji Odznaki Honorowej Miasta i Gminy Skalbmierz, zwanej dalej Komisją Odznaki Honorowej. Komisji Odznaki Honorowej przewodniczył będzie Przewodniczący Rady Miejskiej w Skalbmierzu.
Graficzne wzory symboli Miasta i Gminy Skalbmierz wraz z uzasadnieniem zostaną niebawem przesłane do zaopiniowania przez komisję heraldyczną działającą przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji. Liczymy, że opinia będzie pozytywna. Po zaopiniowaniu ostateczną decyzję o ustanowieniu symboli Miasta i Gminy Skalbmierz podejmą radni Rady Miejskiej, którym przedłożone zostaną projekty dwóch uchwał: w sprawie ustanowienia i zasad używania symboli Miasta i Gminy Skalbmierz oraz w sprawie ustanowienia oraz zasad nadawania, wręczania i noszenia Odznaki Honorowej Miasta i Gminy Skalbmierz.
Poniżej prezentujemy uzasadnienie historyczno-heraldyczne herbu i symboli Miasta i Gminy Skalbmierz oraz graficzne wzory symboli Miasta i Gminy Skalbmierz (oprac. dr hab. Henryk Seroka):
Współczesna jednostka samorządu terytorialnego, utworzona jako gmina składająca się z historycznego miasta Skalbmierza oraz okolicznych wiosek, jest dziedzicem historycznego miejskiego herbu swej stolicy. Tradycja herbu Skalbmierza sięga późnego średniowiecza i wiąże się z lokacją miasta dokonaną w czasach panowania Kazimierza Wielkiego. Królewski przywilej lokacyjny z 1342 r. wydany został na prośbę biskupa krakowskiego Jana Grota, a miasto w ramach biskupstwa krakowskiego stanowiło uposażenie grupy kanonickiej osadzonej przy miejscowej kolegiacie. Według literatury przedmiotu, z osadzeniem kanoników łączą się początki Skalbmierza, kładzione na czasy panowania Bolesława Krzywoustego, łącząc się z fundacją możnowładczą komesa Skarbimira przedstawiciela Awdańcó jednego z najmożniejszych rodów rycerskich Polski wczesnego średniowiecza. Mediewistyka polska, począwszy od badań nad początkami państwa polskiego i rodów rycerskich Władysława Semkowicza i Franciszka Piekosińskiego, poprzez badania Tadeusza Lalika i Józefa Szymańskiego nad dziejami kanonikatu w Polsce wczesnego średniowiecza, a na ostatnich ustaleniach Janusza Bieniaka kończąc, stoi na stanowisku łączenia powstania Skalbmierza (zwanego dawnej Skarbimierzem) z fundacją możnowładczą przeprowadzoną przez komesa Skarbimira. Działalność komesa Skarbimira, najpierw wychowawcy młodego Bolesława Krzywoustego a następnie najbliższego współpracownika władcy Polski, dobrze poświadcza Kronika Galla Anonima.
Lokacja miasta w Skalbmierzu z 1342 r. tworzyła prawne przesłanki do otrzymania przez Skalbmierz własnego herbu. Herb miasta Skalbmierza znany jest z kilku pieczęci, a występował w dwóch wersjach, zawsze jednak odnosił się do świętego patrona kolegiaty skalbmierskiej dedykowanej św. Janowi Chrzcicielowi.
Żadna pieczęć miasta Skalbmierza nie dostarcza gotowego wzorca współczesnego herbu, choć najpełniej potrzebom takim odpowiada herb z pieczęci z XVI wieku. Na pieczęci tej po raz pierwszy widniejeherb miasta z wizerunkiem głowy św. Jana Chrzciciela i dwóch kluczy (kluczy rozumianych najpewniej jako ogólny symbol miejski, czyli tzw. kluczy miejskich, do bram miejskich i jednocześnie jako kluczy do bram nieba.
Na najstarszej pieczęci, sprawionej jeszcze w XIV w., według opinii M. Gumowskiego (Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV w., Toruń 1960, s. 197), przyjętej w dotychczasowej literaturze (H. Seroka, Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002, s. 232) widniał wizerunek głowy św. Jana Chrzciciela i dwa klucze. Dzięki osiągnięciom współczesnej techniki i uzyskaniu lepszej jakości reprodukcji pieczęci, dawniejszy pogląd należy skorygować. Nie głowa ludzka lecz głowa Branka Bożego widnieje na najstarszej pieczęci Skalbmierza (il. 1). Nie zmienia to wymowy symbolicznej najstarszej wersji herbu, podobnie jak z czasów późniejszych nawiązującej do św. Jana Chrzciciela. W ikonografii chrześcijańskiej i w heraldyce wspomnianego świętego, symbolizuje na ogół wizerunek Baranka Bożego z chorągiewką lub wizerunek ściętej głowy na misie. Dopiero na pieczęci Skalbmierza z XVI w. głowa Baranka z dwoma kluczami zastąpiona została wizerunkiem głowy św. Jana i kluczy (il. 2). Herb w takiej wersji występuje także na pieczęci miasta z XVII wieku (il. 3). Dodać można, że odmienny symbol widniał na pieczęciach sądowych Skalbmierza z XVII-XVIII w. ryty na tłokach urzędu wójtowsko-ławniczego (il.4). Wyobrażono na nich głowę św. Jana przebitą dwoma mieczami (ściślej, pałaszami lub kordami).
.jpg "1")
il. 1 (a-b)
.jpg)
.png)
il. 2-4.
W dotychczasowych opracowaniach herbu Skalbmierza znanych z głównych polskich herbarzy miejskich, występuje herb z głową św. Jana Chrzciciela srebrną (białą) w nimbie złotym (żółtym) oraz klucze srebrne (białe). Opracowania te różniły się jedynie szczegółami kompozycji, rysunku głowy i kluczy. Wymienioną wersję herbu przynoszą prace: M. Gumowski, Herby miast Polskich (Warszawa, 1960, s. 296), Miasta polskie w Tysiącleciu (t. 1, Warszawa 1965, tabl. XXXIII; il. 5) oraz J. Plewako, J. Wanag, Herbarz miast polskich (Warszawa 1992, s. 197). W ostatnich latach Skalbmierz używa wersji z czarną głową św. Jana Chrzciciela oraz kluczami nie srebrnymi lecz złotymi (A. Bienias, S. M. Przybyszewski, Skalbmierz – 800 lat na kartach historii, Kazimierza Wielka, 2017; il. 6).
il. 5-6.
Projekty symboli Miasta i Gminy Skalbmierz
Herb: w polu błękitnym głowa św. Jana Chrzciciela srebrna (biała) na misie złotej (żółtej), poniżej której dwa klucze skrzyżowane srebrne (białe).
Projekt herbu nawiązuje w szczególności do herbu z XVI w., czyli okresu ustalenia się herbu z symbolem głowy św. Jana. Do tego okresu nawiązuje kształt kluczy widniejących na pieczęci miejskiej, a cechy głowy odwołują się do relikwiarza św. Jana z XVI/XVII w. przechowywanego w kolegiacie skalbmierskiej. Odwołanie do relikwiarza odbywa się poprzez odniesienie się do jego cech ogólnych, aluzję. Bardziej szczegółowe uwzględnienie cech relikwiarza nie jest wskazane z uwagi na potrzebę uproszczeń dla uczytelnienia znaku. W nawiązaniu do zasad heraldyki i tradycji koryguje się kształt misy na której położona jest głowa, dotąd przedstawianej jak nimb.
Do projektu wzoru herbu dołącza się Wzornik barw heraldycznych.
Flaga, wersja „a”: płat błękitny o proporcjach boków jak 5:8, pośrodku którego widnieją figury herbu (bez tarczy).
Projekt flagi nawiązuje do kształtów historycznych (średniowiecznych) chorągwi, które najczęściej przedstawiały jednobarwne płaty z figurami herbowymi. Flaga podkreśla odległą metrykę Skalbmierza.
Flaga, wersja „b”: płat o proporcjach boków jak 5:8 dzielony pionowo na dwie połowy, w części od drzewca błękitnej figury herbu (bez tarczy), część swobodna biała.
Projekt flagi nawiązuje do współczesnych sposobów ustalania z wykorzystaniem figur herbowych oraz barw. Dwubarwna flaga z figurami herbu uwzględnia dwie główne barwy herbu, błękit i biel. Stosowanie Podziału pionowego barw zalecany jest dla flag gminnych.
Pieczęcie, zgodnie z tradycją i współczesną praktyką pieczęci samorządowych, przedstawiają figury herbu, bez tarczy(wyobrażenie napieczętne) oraz odpowiednie napisy (legendy napieczętne) rozpoczynające się krzyżykiem pośrodku legendy od góry. Średnica pieczęci wynosić będzie 36 mm.
Sztandar
Płat prawy, wersja „a”, tj. na prawo od drzewca (wersja a), koloru białego zawiera figury herbu w zdobnym kartuszu-misie, nawiązującym do herbu Skalbmierza z XVI w. Nazwa gminy oraz daty odnoszące się do początków Skalbmierza jako miasta oraz daty sprawienia sztandaru są koloru błękitnego. Płat zawiera motyw zdobniczy nawiązujący do dekoracji dokumentu kapituły skalbmierskiej z końca XV w.
Płat prawy, w wersji „b” przedstawia zamiast herbu w kartuszu herb w tarczy oficjalnej (urzędowej) .
Płat na lewo od drzewca jest barwy białej, pośrodku którego widnieje herb Rzeczypospolitej Polskiej zwany godłem, dewiza koloru złocistego BÓG HONOR OJCZYNA. Płat obwiedziony jest złocistym obramowaniem z motywem zdobniczym nawiązującym do prawej strony sztandaru.
Płaty sztandaru powinny mieć wielkość do 120x120 cm, obwiedzione frędzlą złocistą (żółtą) około 7 cm.
Głowica sztandaru, metalowa, ażurowa, w kolorze srebrzystym, zawiera osadzony na tulei grot stylizowany (wersja „a” lub „b”) z dwoma kluczami. Kształt kluczy nawiązuję do gotyckich kluczy z najstarszej pieczęci Skalbmierza z XIV w.
Insygnia, tj. łańcuchy.
Łańcuch Burmistrza jest koloru złocistego. Składa się z: a) medalionu z herbem Miasta i Gminy w kształcie nawiązującym do herbu ze sztandaru, b) dwóch połuogniw przy medalionie zdobionych motywem liści wawrzynu z prawej strony (lewej dla patrzącego) oraz motywu kłosów zboża z lewej (prawej dla patrzącego), c) dwóch ogniw z monogramami królewskimi: z prawej strony króla Kazimierza Wielkiego nawiązujący do wizerunku monogramu z drzwi katedry krakowskiej, symbolizujący władcę, który w 1342 r. uczynił Skalbmierz miastem, oraz monogram króla Stanisława Augusta Poniatowskiego nawiązujący do wizerunku używanego na monetach, symbolizujący władcę, który w 1781 r. zatwierdził posiadane przez Skalbmierz prawa i przywileje (przywilej ten ocalony został podczas ograbienia miasta i archiwum miejskiego przez Moskali w czasie bitwy pod Racławicami w okresie insurekcji kościuszkowskiej), d) trzeciego ogniwa figuralnego na końcu łańcucha (przy założeniu widnieć będzie na plecach noszącego) z przedstawieniem figury herbowej herbu Awdaniec, zwanego też Abdankiem i Habdankiem, symbolizującej ten ród oraz komesa Skarbimira, założyciela Skalbmierza w czasach Bolesława Krzywoustego, e) dwudziestu ogniw łączących, ażurowych, o kształcie nawiązującym do okresu późnego renesansu i baroku (przywołującym cechy wystroju wnętrza kolegiaty). Łańcuch zaopatrzony jest w łańcuszek przytrzymujący, służący do właściwego układania się insygnium podczas noszenia.
Łańcuch Przewodniczącego Rady jest identyczny z łańcuchem burmistrzowskim, zgodnie z zasadami dla odmiany jest koloru srebrzystego.
Odznaka Honorowa Miasta i Gminy Skalbmierz.
Odznaka Honorowa przedstawia medal metalowy o średnicy 36 mm, w kolorze srebrzystym z figurami herbu Miasta i Gminy obwiedziony motywem liści wawrzynu i kłosów zboża. Medal Odznaki zawieszony jest na wstążce z rypsu, w kolorach nawiązujących do barw herbu. Na odwrotnej stronie umieszcza się napis upamiętniający nadanie Odznaki z nazwiskiem wyróżnionego i rokiem nadania wyróżnienia.
Dołącza się wzór Dyplomu nadania Odznaki.
Trwają ostatnie ustalenia co do ostatecznego wzoru (wyboru odpowiedniego wariantu) flagi, sztandaru i głowicy.
